Plastic is een materiaal dat in ontzettend veel producten verwerkt wordt. De wereldwijde plastic productie - en de daarbij horende hoeveelheid plastic afval - zijn dan ook gigantisch. Wat gebeurt er met al dit afval? Maar ongeveer 9% hiervan wordt gerecycled. In dit artikel lees je alles over plastic recycling. Welke manieren van recycling zijn er, wat zijn de voor- en nadelen hiervan en wat kunnen we vanuit duurzaamheidsoogpunt over recycling zeggen?
Wat gebeurt er met plastic afval?
De wereldwijde plastic-productie is gigantisch, en de hoeveelheid plastic afval ook: per jaar gaat het hier om 350 miljoen ton plastic afval (wereldwijd). Dat is 350.000.000.000 kg, of 350 met negen nullen. Dit Dit is evenveel als het gewicht van 1,75 miljoen blauwe vinvissen; de zwaarste dieren ter wereld.
Van deze gigantische hoeveelheid plastic afval wordt maar ongeveer 9% gerecycled. De rest wordt net als niet-recyclebaar afval verwerkt en belandt op vuilnisbelten, in verbrandingsovens of in de natuur.
Plastic dat aan de open lucht blootgesteld is, valt door weersinvloeden uiteen in microplastics; kleine plastic deeltjes. Deze microplastics hebben allerlei negatieve gevolgen voor de natuur en ze schaden de gezondheid van mensen en dieren. Lees meer hierover in ons artikel Plastic & duurzaamheid: Alles wat je wilt weten.
Wordt plastic afval echt naar het buitenland geëxporteerd?
Je hoort weleens dat Nederlands plastic afval naar het buitenland wordt verscheept. Dit blijkt helaas geen broodje-aap verhaal te zijn. Sterker nog, in 2021 was Nederland binnen de EU de grootste exporteur van plastic afval naar Zuidoost-Azië. En als je kijkt naar de hoeveelheid geëxporteerd plastic afval per inwoner, dan is Nederland zelfs wereldleider.
Het ging in 2021 om ruim 200 miljoen kilo; 70 miljoen kilo daarvan ging naar Indonesië, en 64 miljoen kilo naar Vietnam. Helaas zijn de verwerkingsmogelijkheden in veel landen waar plastic afval heen wordt verscheept ontoereikend voor de gigantische hoeveelheden die bij hen terechtkomen. Met het gevolg dat dit afval op vuilnisbelten en in de natuur terechtkomt, en een gevaar vormt voor de gezondheid van mens en dier.
Gelukkig heeft de Europese Unie eind 2023 een wet aangenomen, waardoor het verschepen van afval naar niet-OESO landen (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) niet langer is toegestaan. Hierdoor moeten Europese landen zelf meer verantwoordelijkheid nemen voor hun plastic afval en wordt dit afval (en alle bijkomende problemen) niet gewoon naar een ander deel van de wereld verscheept.
Aandeel van verschillende opties voor de end-of-life fase
De onderstaande grafiek de percentages van het wereldwijde plastic afval dat in 2019 werd gerecycled, gestort, verbrand of verkeerd verwerkt.
In Europa is het recyclepercentage hoger dan het wereldwijde gemiddelde, namelijk 35%. In 2020 was Nederland zelfs koploper met 45%. Maar alsnog betekent dit percentage dat niet eens de helft van al het plastic afval gerecycled wordt. Waarom niet?
Waarom wordt niet al het plastic gerecycled?
Plastic is niet “één materiaal”, er zijn allerlei soorten plastic. Dit zijn allemaal synthetische stoffen, gemaakt door de mens. Plastics bestaan uit polymeren; lange ketens van steeds dezelfde (of heel erg gelijke) moleculen, die samen kettingen vormen. Hoe die kettingen er precies uitzien bepalen wat de eigenschappen van het eindproduct zijn. En deze eigenschappen bepalen ook of en hoe het plastic gerecycled kan worden.<br>
Plastics kunnen in drie hoofdcategorieën worden ingedeeld:
Thermoplasten
Dit type plastic bestaat uit lange polymeerketens zonder zijtakken, waarbij de moleculen slechts losjes aan elkaar gekoppeld zijn. Hierdoor smelten deze plastics als ze verhit worden. De moleculaire verbindingen kunnen gemakkelijk verschuiven, waardoor het plastic eenvoudig in verschillende vormen gebracht kan worden.
Thermoplasten zijn goed recyclebaar. Voorbeelden van dit soort plastic zijn PVC, polyethyleen (PE), polystyreen (PS) en polyethyleentereftalaat (PET).
Thermoharders
De moleculen in thermoharders zijn veel sterker met elkaar verbonden, wat beweging tussen de ketens bemoeilijkt. Dit resulteert in een hard plastic dat lastig te vervormen is. Bij verhitting zal dit type plastic eerder verbranden dan smelten, en het is moeilijk te recyclen. Polyester en epoxy zijn voorbeelden van thermoharders.
Elastomeren
Dit soort plastic heeft als kenmerkend dat je het kunt uitrekken of buigen en vervolgens, wanneer de kracht op het plastic verdwijnt, terug te keren naar zijn oorspronkelijke vorm en structuur. Elastomeren zijn, zoals de naam al doet vermoeden, elastisch en daardoor uitermate geschikt voor toepassingen zoals schoenzolen of autobanden. Elastomeren zijn deels te recyclen, maar vaak wel alleen vermalen tot kleine deeltjes. Je kunt elastomeren moeilijk omsmelten zonder de structuur kapot te maken. Synthetisch rubber is een voorbeeld van een elastomeer.
Gerecycled plastic is nog niet rendabel
Het ligt dus aan de soort van het plastic of het gerecycled kan worden. Maar niet al het plastic dat potentieel gerecycled kan worden, wordt ook daadwerkelijk gerecycled. De hoofdreden daarvoor is dat de kosten voor recycling hoog zijn. In de Nederlandse afvalverwerking is de verbrandingsoven de financieel aantrekkelijkste bestemming voor plastic afval.
Hoe kan het dat het vanuit economisch perspectief helaas nog niet rendabel is om al het plastic uit afval te recyclen? Afval is vaak van een complexe samenstelling van allerlei materialen, die bovendien sterk vervuild kunnen zijn. De vereiste stappen voor inzameling, sortering, schoonmaak en het recyclingproces zelf, leiden tot hoge kosten. En daarom is het simpelweg goedkoper om met nieuw plastic, “virgin plastic” te werken.
Grote recycler gaat failliet
En dat virgin plastic (zoveel) goedkoper is dan gerecycled plastic, heeft gevolgen voor recyclers. In januari 2024 is de Nederlandse plastic recyclingbedrijf Umincorp faillie gegaan. Door inflatie, hogere lonen, hogere energiekosten en duurdere verzekeringen liepen de kosten op. En in combinatie met de lage marktprijzen van virgin plastic uit China en de VS was 2023 het slechtste financiële jaar ooit voor de fabriek.
Umincorp is niet de enige recycler die het financieel zwaar heeft, volgens de Vereniging van Afvalbedrijven dreigt faillissement voor meer recyclerser
En als er geen recyclers meer zijn, tja, dan verdwijnt het plastic afval gewoon weer in de verbrandingsoven.
De plastic sector is niet de enige sector waar recyclers onder druk staan. Recent ging ook het Zweedse bedrijf Renewcell failliet. Zij maken het materiaal Circulose uit gerecycled textielafval, maar het lukte het bedrijf niet om hun langetermijn financiering rond te krijgen.
Post-industrieel recycling & post-consumer recycling
Plastic kan op verschillende momenten in de “levenscyclus” gerecycled worden. We kunnen een onderscheid maken tussen plastic dat al tijdens het productieproces gerecycled wordt, en plastic dat pas gerecycled wordt als de hele levenscyclus doorlopen is. Dus nadat het materiaal in een product door de consument(en) gebruikt is.
Post-industrieel recycling (PIR)
Bij deze stroom gaat het om plastic dat al tijdens het productieproces, als “bij-product”, reststroom wordt. Soms wordt dit plastic in dezelfde fabriek opnieuw gebruikt, en soms wordt het doorverkocht aan andere producten.
Dit is bijvoorbeeld plastic dat aan de buitenkant van een mal stolt en afgesneden wordt. Of plastic dat tijdens het productieproces op de vloer terechtkomt, of producten met een productiefout die niet verkocht kunnen worden.
Het gaat hierbij om een schone en “pure” restroom: het plastic kan makkelijk weer opnieuw verwerkt worden. Dit plastic is dus eigenlijk geen afval, het gaat hier om nieuw, schoon geproduceerd plastic als bij-product.
Post-consumer recycling (PCR)
Zoals de naam al suggereert, gaat het hier om plastic dat gerecycled wordt na gebruik door de consument. Dit kan uit afval van huishoudens zijn, maar ook uit commerciële omgeving. Voorbeelden zijn plastic voedselverpakkingen, plastic vezels in textiel etc.
Het nadeel van deze stroom is dat dit afval is, en het materiaal al gebruikt - en daarom vies - is. Denk aan etensresten die in de verpakking achterblijven, of vlekken in textiel. Het plastic moet grondig schoongemaakt worden, voor er nieuw materiaal van gemaakt kan worden.
En mensen gooien van alles weg in hun afval, niet alleen plastic. Dus om het plastic uit de afvalstroom te kunnen recyclen, moet het afval eerst gesorteerd worden. PCR vraagt daarom meer tussenstappen en het percentage bruikbaar materiaal dat uit de reststroom gehaald kan worden is lager dan bij PIR.
Manieren van plastic recycling
Er bestaan verschillende manieren om plastic te recyclen.
Mechanisch recyclen
Bij mechanische recycling wordt het plastic vermalen en versmolten tot plastic korrels, die granulaat of recyclaat genoemd worden. Op moleculair niveau verandert er niks aan het plastic. Mechanisch recyclen verloopt volgens deze stappen:
- Scheiding en sortering: het materiaal wordt gesorteerd op basis van eigenschappen zoals vorm, dichtheid, grootte, kleur of chemische samenstelling.
- Persen: veel plastic wordt niet op dezelfde locatie of direct na sortering verder verwerkt. Om het transporteren makkelijker te maken wordt het plastic samengeperst tot een kleiner volume.
- Wassen: verontreinigingen worden verwijderd, denk aan etensresten of andere sporen door gebruik.
- Malen: het materiaal wordt verkleind tot kleine stukjes of vlokken.
- Compounderen en pelletiseren: deze stap vindt niet altijd plaats, maar in sommige gevallen worden de vlokken uit de vorige stap omgezet naar granulaat. Dit granulaat is weer makkelijker als grondstof te gebruiken dan de vlokken.
Nadeel mechanisch recyclen
Om mechanisch te kunnen recyclen moet de afvalstroom dus goed gewassen en gesorteerd worden; om granulaat van hoge kwaliteit te krijgen wil je één soort plastic als “ingrediënt” hebben.
Dat is meteen ook nog een verklaring waarom recycle-percentages zo laag liggen; producten, die uit verschillende soorten plastic bestaan, zijn niet of alleen tegen hele hoge werkingskosten te recyclen. En veel dagelijkse producten/verpakkingen bestaan uit meer dan een soort materiaal. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de papieren broodzak met plastic middenstuk. Volgens onderzoek van Natuur & Milieu (2021) kan ongeveer 65% van de verpakkingen in supermarkten om deze reden niet of beperkt gerecycled worden.
Als afval voor meer dan 15% vervuild is, door bijvoorbeeld etiketten van een andere soort plastic, kan het al niet meer gerecycled worden en gaat het rechtstreeks de verbrandingsoven in.
Hoogwaardig recyclen of downcyclen
99% van al het gerecyclede plastic wordt mechanisch gerecycled. Materialen kunnen worden geüpcycled, hoogwaardig gerecycled, of gedowncycled.
Upcyclen
Bij upcyclen wordt het recyclaat gemengd met nieuw, virgin plastic om zo een nieuw materiaal te vormen. Dit nieuwe materiaal is van hoge kwaliteit, en daarmee geschikt voor allerlei toepassingen.
Hoogwaardig recyclen
Hoogwaardige recycling betekent dat het plastic, na het recycleproces, weer als grondstof voor hetzelfde product gebruikt kan worden. Er is geen sprake van veranderende eigenschappen of kwaliteitsverlies. PET is een voorbeeld van een materiaal dat hoogwaardig gerecycled kan worden; van pet-flessen kun je weer pet-flessen maken.
Downcycling
Maar in veel gevallen gaat het gerecyclede materiaal wél achteruit in kwaliteit. Bijvoorbeeld omdat het plastic te vervuild, gemengd of verkleurd is. Of omdat het gedowncycled plastic bepaalde eigenschappen verliest waardoor het niet meer geschikt is voor de oorspronkelijke toepassing. Dit soort plastic krijgt dan een andere toepassing, bijvoorbeeld als isolatiemateriaal in de bouw of als vulling voor dekbedden of hoofdkussens.
Chemisch recyclen
Chemisch recyclen is een heel ander proces dan mechanisch recyclen. Deze vorm van recycling is momenteel nog volop in ontwikkeling, en wordt nog maar op kleine schaal toegepast. Tijdens chemische recycling wordt het plastic afgebroken tot de polymeren en moleculen waar het materiaal uit bestaat. Deze moleculen zijn het “eindproduct” van de recycling, en hiermee kunnen nieuwe plastics worden opgebouwd.
Voor en nadelen van chemisch recyclen
Via Chemische recycling is het mogelijk om additieven zoals geur- en kleurstoffen van het plastic te scheiden. En omdat je via chemisch recyclen het plastic terugbrengt naar de basis moleculen, waar weer “nieuw” plastic mee gemaakt kan worden, levert dit plastic van hele hoge kwaliteit op.
Dit plastic kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld voedselverpakkingen, terwijl er allerlei regels zijn rondom mechanisch gerecycled plastic en deze toepassing. In verband met de voedselveiligheid mag namelijk alleen recyclaat gebruikt worden
dat voor 95 procent gescheiden is ingezameld en niet uit gemengd afval gesorteerd en gescheiden wordt.
En via chemische recycling kun je ook producten recyclen die uit verschillende plasticsoorten bestaan. Daarom kan via chemische recycling een groot aandeel van al het plastic afval dat nu niet gerecycled wordt, alsnog gerecycled worden. In de praktijk gebeurt dit helaas nog niet altijd, omdat chemisch recyclen financieel erg kostbaar is. Chemisch recyclen is een energie-intensief proces en ook de chemische stoffen en katalysatoren die nodig zijn komen met een flinke prijskaart.
Deze vorm van recyclen heeft een hoge impact op het milieu, en is het de vraag in hoeverre de impact van recyclen dan nog kleiner is dan de impact van het produceren en verwerken van nieuw plastic. Chemisch recyclen is daarom een aanvulling mechanisch recyclen, en geen vervanging.
Side-note; recyclen is niet dé oplossing
Gerecycled plastic is duurzamer dan virgin plastic, omdat er geen nieuwe olie geproduceerd hoeft te worden voor de productie. En dat is gunstig, want op dit moment wordt al 10% van alle gewonnen olie wordt gebruikt voor de productie van plastic. En met een jaarlijks groeiende plastic productie is de verwachting dat dit aandeel alleen maar verder stijgt.
Maar gerecycled plastic is nog steeds plastic. Als dit in het milieu terechtkomt, heeft het daar schadelijke gevolgen. Gerecycled plastic breekt ook uiteen in microplastics. Lees meer over het (micro)plastic-probleem in ons artikel: Plastic & Duurzaamheid; Alles wat je wilt weten.
En er is ook een nadeel bij gerecycled plastic ten opzichte van virgin plastic. De concentratie giftige stoffen is hoger. Het gaat hier om toxische stoffen zoals vlamvertragers, benzeen, allerlei kankerverwekkende stoffen, stoffen die invloed hebben op de menselijke hormoonhuishouding en stoffen die erg schadelijk zijn voor het milieu (bijvoorbeeld broom- en chloor dioxines).
Graham Forbes, Greenpeace USA: "De giftigheid van plastic neemt juist toe bij recycling. Voor plastic is geen plaats in een circulaire economie en het is duidelijk dat de enige echte oplossing om een einde te maken aan de plasticvervuiling bestaat uit een massale vermindering van de plasticproductie.
Simpel gezegd vergiftigt plastic de circulaire economie en ons lichaam, en vervuilt het lucht, water en voedsel. We moeten geen plastic recyclen dat giftige chemicaliën bevat. Echte oplossingen voor de plastic crisis vereisen wereldwijde controle op chemische stoffen in plastic en een aanzienlijke vermindering van de plasticproductie."
Gerecycled plastic kent dus ook een paar grote negatieve kenmerken. Dit maakt recycling dus ook niet dé oplossing voor het plastic probleem. En plastic is, vanuit duurzaamheidsoogpunt, een complex materiaal. Want het is een product met een hele hoge milieu-impact, maar in sommige gevallen kan plastic ook een duurzamere optie zijn dan alternatieven zoals glas of karton. Lees bijvoorbeeld meer daarover in dit LCA voorbeeld: Voedselcontainers: Glas of plastic
De beste oplossing hoe we duurzaam met plastic om kunnen gaan, is door bewust met plastic om te gaan. Lees meer in de alinea’s hieronder.
Dus, wat kunnen we doen?
Producenten: maak verpakkingen die beter te recyclen zijn
Welke keuzes een producent maakt bij het ontwerp en de productie van een product of verpakking, zijn van grote invloed op recycle mogelijkheden.
Verpakkingen of producten die van slechts één soort plastic zijn gemaakt, zijn goed te recyclen. Als er verschillende soorten plastic door elkaar heen worden gebruikt, is dit niet het geval.
En het gaat dan niet alleen om de buitenkant van het product, maar ook bijvoorbeeld om lijn (silicone kit etc.) en vulstoffen. Hoe meer verschillende materialen, hoe moeilijker het product te recyclen is.
Bij voedselverpakkingen is het soms een uitdaging om de voedselresten te verwijderen. Hoe gemakkelijker dit gaat, hoe beter de verpakking te recyclen is.
En het design is ook van invloed. In veel sorteerprocessen worden verpakkingen via infrarood detectie gescheiden. Flessen/tubes die kantelen, bijvoorbeeld door een laag zwaartepunt, worden niet correct gescheiden en daardoor misschien niet gerecycled.
Consumenten; let op de samenstelling van het product
Kies, indien mogelijk, voor een product dat uit slechts één soort plastic bestaat. Zoals je eerder hebt gelezen zijn dergelijke producten te recyclen. En producten die uit meerdere soorten plastic bestaan niet.
En gooi je een verpakking weg die uit verschillende materialen bestaat? Gooi de verschillende onderdelen los van elkaar weg. Dus bijvoorbeeld de kartonnen verpakking bij het oud papier, en de plastic yoghurt bak in de plastic-bak.
En als je je verpakkingen schoon inlevert, verhoog je de kans dat deze gerecycled kunnen worden nog verder. Dus doe geen ander afval (bijvoorbeeld een peuk) in een afgesloten verpakking, maak je verpakkingen goed leeg voordat je ze weggooit.
Producenten & consumenten: vraag om gerecycled plastic
Zoals je in dit artikel gelezen hebt, wint virgin plastic het financieel gezien nog van gerecycled plastic. Met alle gevolgen (=failliet gaan van recyclers) van dien.
Wat kunnen we daaraan doen? Het is een kwestie van vraag & aanbod. Als de vraag naar gerecycled plastic stijgt, zal ook de prijs stijgen. En wordt het aantrekkelijker voor producenten om meer gerecycled plastic aan te gaan bieden.
Kies dus voor gerecycled plastic, als je de mogelijkheid hebt.
Consumenten; hou dit in gedachten als je een product koopt. Kijk of er een optie is waar gerecycled plastic in verwerkt is.
Producenten: kies waar mogelijk, voor gerecycled plastic. Als grondstof voor je producten, of als verpakkingsmateriaal.
.webp)
